تصرف عدوانی 

تصرف که در فقه اسلامی تعبیر به يد نیز مي شود، عبارت است از: تسلط یک شخص (متصرف) به صورت مستقيم يا غیرمستقیم بر مال دیگری. متصرف یک مال می تواند مالک آن مال باشد یا اینکه با اجازه مالک در آن مال تصرف داشته باشد یا اینکه ممکن است به صورت غیرقانونی و بدون رضایت مالک مال بر آن تسلط پیدا کرده باشد، که در این صورت غاصب نامیده می شود.

طبق تعاریف قانونی، به تصرف غاصبانه و بدون رضایت متصرف در مال غیرمنقول دیگری، تصرف عدوانی گفته می شود. اگر قصد دارید در مورد تصرف عدوانی، شرایط تحقق، انواع دعاوی تصرف عدوانی، نحوه طرح دعاوی و وکیل تصرف عدوانی اطلاعات کامل تری به دست آورید، مطالعه ادامه این مطلب که از سوی گروه وکلای حامیان عدالت ارائه می شود را از دست ندهید.

انواع دعاوی تصرف عدوانی

با وقوع تصرف عدوانی از سوی فرد غاصب، یعنی تصرف مال غیرمنقول دیگری به نحو غلبه و عدوان، بدون رضايت مالک، به نحوی که مال از تصرف مالک یا متصرف سابق آن مال خارج شود، مدعی تصرف عدوانی می تواند جهت منع تصرف از مال خود، از طریق قانونی و طرح دعوای رفع تصرف اقدام کند.

دعواي تصرف عدواني مي تواند از طريق حقوقي يا کيفري، طرح و پیگیری شود و مدعی در انتخاب نوع دعوی تا حدودی اختیار دارد، اما باید توجه داشته باشد که شرایط و نحوه طرح دعوی و ادله اثبات این دعاوی با یکدیگر متفاوت است.

بنابراین مدعی باید دقت داشته باشد که با وجود شرایط موجود، کدام دعوی را باید انتخاب کند تا به نتیجه مطلوب دست پیدا کند، چرا که با انتخاب یک نوع دعوی، دیگر نمی تواند آن را تغییر دهد. لذا بهتر است از یک وکیل تصرف عدوانی یا مشاور حقوقی مشورت و راهنمایی های لازم را دریافت کند. به همین جهت، در ادامه شرایط هر کدام از دعاوی تصرف عدوانی حقوقی و کیفری توضیح داده می شود.

دعوای رفع تصرف عدوانی حقوقی

ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی دعوای تصرف عدوانی حقوقی را اینطور تعریف کرده است: ادعای متصرف سابق مال غیرمنقول بر اینکه فرد دیگری بدون رضایت او، مال او را از تصرفش خارج کرده است. مدعی با طرح این دعوی، اعاده تصرف خود نسبت به ملکش را درخواست می کند.

نکته قابل توجه اینکه، طبق این ماده تصرف عدوانی فقط شامل اموال غیرمنقول می شود و شامل اموال منقول نمی شود. همچنین این ماده نشان دهنده حمایت قانونگذار از تصرف است، چراکه متصرف عدوانی در صورت محکومیت باید ملک را به متصرف سابق بازگرداند و صرف تصرف سابق برای طرح این ادعا کفایت می کند و دیگر دادگاه سند مالکیت نمی خواهد.

شرایط تحقق تصرف عدوانی حقوقی

به طور خلاصه برای طرح دعوای رفع تصرف عدوانی از سوی خواهان و رسیدگی به آن، وجود چندین شرط لازم است که عبارت است از:

• سبق تصرف خواهان
• لحوق تصرف خوانده
• غیرمنقول بودن مال مورد تصرف
• غیر قانونی بودن و عدوانی بودن تصرف خوانده

در مورد شرط اول، یعنی سبق تصرف خواهان، باید توضیح داد که این سبق تصرف، به این معناست که خواهان حتما باید سابقه تصرف بر مال غیرمنقول مدنظر را داشته باشد و مدتی از آن مال استفاده کرده باشد. مثلا اگر مال مورد نظر یک منزل مسکونی است، مدتی در آن ساکن شده باشد و مال متعلق به او باشد و از نظر عرف نیز این تصرف انجام شده باشد.

در مورد لحوق تصرف خوانده نیز، نکته مهم این است که خوانده حتما باید بعد از تصرف خواهان اقدام به تصرف مال کرده باشد، در غیر این صورت دادگاه نمی تواند برای خوانده حکم رفع تصرف عدوانی را صادر کند. بنابراین خوانده نباید هیچ نوع تصرف قبلی بر مال موضوع دعوی داشته باشد، چراکه در این صورت خود خوانده نیز متصرف سابق خواهد بود و صدور دستور رفع تصرف علیه او فاقد وجاهت قانونی خواهد بود.

مورد دیگری که باید به آن توجه شود این است که طبق ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی، مال مورد تصرف باید غیرمنقول باشد و این دعوی شامل اموال منقول نمی شود. همچنین در صورتی به دادخواست رفع تصرف عدوانی رسیدگی می شود که تصرف به صورت اجباری و بدون رضایت متصرف سابق انجام شده باشد. هرچند این موضوع مستقیما در قانون بیان نشده است اما لفظ عدوانی، حاکی از این موضوع است.

اما باید دقت شود که اگر مال با رضایت متصرف سابق از تصرف او خارج شده باشد و به تصرف شخص دیگری درآید، سپس متصرف سابق از رضایتی که خودش اعلام کرده بود، پشیمان شود و از آن عدول کند، عنوان تصرف عدوانی بر فعل متصرف جدید، صدق نخواهد کرد.

همچنان که اگر شخصی ملک خود را برای مدتی به حال خود رها کند و هیچ تصرفی بر آن نداشته باشد و شخص دیگری، بر این ملک تصرف کند، نیز مصداق تصرف عدوانی قرار نخواهد گرفت، به این دلیل که متصرف فعلی، مال را از تصرف متصرف سابق به صورت عدوانی بیرون نیاورده است، بلکه صرفا ملکی که در تصرف کسی نبود را را تصرف کرده است.

چنانکه در ماده 161 آیین دادرسی مدنی نیز به این موضوع اشاره شده است که در دعاوی تصرف عدوانی، خواهان باید ثابت کند که موضوع دعوا قبل از خارج شدن ملک از تصرف او، در تصرف و یا مورد استفاده او بوده است و بدون رضایت و یا به غیر وسیله قانونی از تصرفش خارج شده است.

این شروط برای طرح دعوای عدوانی در دادگاه حقوقی لازم است و در صورت عدم وجود این شروط، مدعی باید  از طریق دیگری برای احقاق حق خود اقدام کند و بهتر است برای انتخاب روش صحیح از یک وکیل متخصص کمک بگیرد. لازم به ذکر است که طرح دعوای رفع تصرف عدوانی حقوقی، صرفا منجر به صدور رای رفع تصرف خواهد شد و مجازاتی برای متصرف به دنبال نخواهد داشت.

مرجع رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی حقوقی

خواهان در دعوای رفع تصرف عدوانی باید طبق قانون دعوی خود را نزد دادگاه های عمومی مطرح نماید. ماده 12 قانون آیین دادرسی مدنی از نظر محلی، دادگاه محل وقوع ملک (حتی اگر محل اقامت خوانده جای دیگری باشد) را جهت رسیدگی به این دعوی صالح می داند.

مراحل طرح دعوای رفع تصرف عدوانی حقوقی

برای طرح هر نوع دعوایی و انجام مراحل قانونی آن، بهترین راه اخذ یک وکیل حرفه ای است. برای طرح دعوی رفع تصرف عدوانی در قدم اول، خواهان باید به وسیله ارسال اظهارنامه به متصرف عدوانی، درخواست رفع تصرف عدوانی را داشته باشد. در صورت عدم انجام درخواست، خواهان می تواند با تقدیم دادخواست به دادگاه محل وقوع ملک، الزام طرف مقابل به رفع تصرف عدوانی را از دادگاه درخواست کند.

دادگاه پس از تعیین وقت و دعوت از طرفین برای تشکیل جلسه در زمان مقرر، به رسیدگی دادخواست و ادله طرفین می پردازد و در صورتی که حق با خواهان باشد و مشکل حقوقی و قضایی برای رد ادعای او وجود نداشته باشد، در نهایت دادگاه به رفع تصرف عدوانی، پرداخت خسارت و پرداخت حق الوکاله وکیل توسط محکوم علیه حکم می دهد. لازم به ذکر است که حکم دادگاه بدوی، قابل تجدیدنظرخواهی است و بعد از قطعیت حکم، دایره اجرای احکام حکم صادره را اجرا می کند.

دعوای رفع تصرف عدوانی کیفری

تصرف عدوانی کیفری، تصرف مال غیرمنقول متعلق به دیگری، با علم به این موضوع است که آن مال به دیگری تعلق دارد. مواد 690 تا 695 قانون مجازات اسلامی به این موضوع این جرم پرداخته است. نکته قابل توجه این است که قانونگذار در ماده 690 قانون مجازات اسلامی از کلمه “متعلق” استفاده کرده و این تعبیر حاکی از این است که در تصرف عدوانی کیفری، موضوع مالکیت مهم است و برای اثبات این جرم، احراز مالکیت شاکی، لازم است.

بنابراین باید در تصرف عدوانی کیفری علاوه بر موضوع عنصر روانی و احراز سوءنیت مرتکب از سوی دادگاه، باید عنصر مادی جرم و مالکیت شاکی نیز برای دادگاه ثابت شود. حتی برای احراز مالکیت شاکی، ممکن است نیاز به صدور قرار اناطه هم وجود داشته باشد.

جرم تصرف عدوانی به صورت فعل مثبت خارجی تحقق می یابد و ترک فعل عنصر مادی این جرم را تشکیل نمی دهد. فعل مثبت در این جرم، همان اقدام به تصرف مال غیرمنقول متعلق به دیگری است. عنصر معنوی این جرم نیز، انجام فعل با علم به ماهیت غیرقانونی عمل ارتکابی و قصد نتیجه، یعنی تصرف غاصبانه از سوی متصرف است.

شرایط تحقق جرم تصرف عدوانی

برای اینکه عمل ارتکابی از سوی متصرف به عنوان جرم تصرف عدوانی شناخته شود، وجود شرایطی لازم است. از جمله اینکه:

• موضوع مورد تصرف، مال غیرمنقول باشد و تصرف با قهر و غلبه انجام شده باشد.
• مهم ترین شرط در تحقق این جرم، احراز علم مرتکب مبنی بر مالکیت شاکی، نزد دادگاه است.
• مال غیرمنقول مورد نظر نباید قبلا از سوی شاکی به متصرف فعلی از هر طریقی مانند: اجاره، هبه و یا رضایت به استفاده از آن، منتقل شده باشد.
• مرتکب باید در آن مال غیرمنقول کاری که مصداق تصرف است انجام داده باشد، تصرفاتی مانند: دیوار کشیدن، یا حصار کشیدن یا ساخت و ساز، و یا فعالیت های کشاورزی و امثال این ها.
• در صورتی که ملک از سوی مالک اصلی به حال خودش گذاشته شده باشد و تصرفی از سوی مالک در آن ملک انجام نشود، تصرف آن ملک توسط دیگری، تصرف عدوانی تلقی نمی شود.

بنابراین اگر هریک از شروط مذکور وجود نداشته باشد، جرم تصرف عدوانی محقق نمی شود و ممکن است عمل ارتکابی تحت عنوان دیگری قابل پیگیری باشد.

با توجه به توضیحات ارائه شده، برای رفع تصرف عدوانی با در نظر گرفتن شرایط موضوع مورد دعوی، مدعی می تواند نزد محاکم صالح دعوای خود با در نظر گرفتن شرایط، به صورت حقوقی یا کیفری مطرح کند.

مرجع رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی کیفری

مرجع صالح رسیدگی به جرم تصرف عدوانی، طبق قانون دادسرا و دادگاه کیفری دو است و همانطور که بیان شد، با اثبات اتهام تصرف عدوانی، برای مجرم علاوه حکم به رفع تصرف و اعاده وضع به حالت سابق، مجازات حبس نیز در نظر گرفته می شود.

مراحل طرح دعوای رفع تصرف عدوانی کیفری

برای اقدام به طرح شکایت جهت رفع تصرف عدوانی، شاکی یا وکیل او باید ابتدا شکایت خود را در دفتر خدمات الکترونیک قضائی طرح و ثبت کنند تا این شکایت به دادسرا یا دادگاه محل وقوع ملک ارجاع شود.

دادسرا با ارجاع پرونده به بازپرس یا دادیار، شکایت را مورد بررسی قرار می دهد. بازپرس یا دادیار مربوطه، مشتکی عنه (متصرف عدوانی) را احضار، و دادسرا با احراز وقوع جرم با توجه به اهمیت موضوع، برای متهم قرار کفالت یا وثیقه صادر می‌کند. پرونده بعد از صدور کیفرخواست به دادگاه کیفری ارجاع می شود و دادگاه با تعیین وقت رسیدگی، طرفین را برای تشکیل جلسه رسیدگی به پرونده احضار می کند. در صورت عدم صلح و سازش طرفین و کامل بودن ادله شاکی، دادگاه حکم محکومیت را علیه متصرف عدوانی صادر می کند.

این حکم قابل تجدیدنظر خواهی است و پس از این مرحله با قطعی شدن حکم، دایره جرای احکام کیفری آن را اجرا می کند. البته تا زمان به نتیجه رسیدن دادگاه و صدور حکم، دادگاه می تواند با احراز سبق تصرف شاکی و غاصبانه بودن تصرف متصرف لاحق، دستور رفع تصرف از ملک را بدهد و اجرای این دستور، منوط به صدور حکم نهایی دادگاه نیست.

مجازات تصرف عدوانی کیفری

مجازات فرد متصرف طبق ماده 690 قانون مجازات اسلامی عبارت است از: رفع تصرف، اعاده وضع به حالت سابق و حکم حبس از یک ماه تا یک سال است. البته به موجب ماده 104 قانون مجازات اسلامی، (اصلاحی سال 1399) این جرم از جرائم قابل گذشت محسوب می شود و به موجب ماده تبصره الحاقی این ماده، حداقل و حداکثر مجازات های حبس تعزیری درجه چهار تا درجه هشت مقرر در قانون برای جرائم قابل گذشت به نصف کاهش یافته است.

تشدید مجازات تصرف عدوانی

به موجب ماده 693 قانون مجازات اسلامی، اگر کسی محکوم به این جرم شود و بعد از اجرای حکم رفع تصرف عدوانی، مجددا مورد حکم را تصرف نماید، مجازات این جرم تشدید پیدا می کند و مجرم، علاوه بر رفع تصرف به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم می شود. مجازات مقرر در این ماده نیز به موجب ماده 104 قانون مجازات اسلامی به نصف کاهش یافته است.

تفاوت دعوای تصرف عدوانی حقوقی و کیفری

با توجه به تعاریف و شرایطی که برای تصرف عدوانی حقوقی و کیفری بیان شد، این دو نوع از دعوای تصرف شباهت های بسیاری با هم دارند و تفاوت های کمی با هم دارند که بسیار مهم هستند. تفاوت ها شامل این موارد می شود:

• دعوای تصرف حقوقی نیاز به طرح دادخواست دارد اما طرح دعوای رفع تصرف کیفری با طرح شکایت کیفری شروع می شود.
• طرح دعوای رفع تصرف عدوانی کیفری با توجه به ماده 690 نیاز به اثبات مالکیت شاکی دارد اما تصرف عدوانی حقوقی نیازی به احراز مالکیت مدعی ندارند و تصرف سابق برای طرح این دعوی کفایت می کند.
• برای طرح دعوای رفع تصرف کیفری، سوءنیت مجرم باید اثبات شود اما دعوای رفع تصرف حقوقی نیازی به احراز سوءنیت ندارد.

با توجه به جزئیات و مسائل حقوقی پیچیده ای که در این نوع دعاوی باید رعایت شود، قطعا بهترین اقدام برای طرح دعاوی تصرف و پیگیری آن نزد مراجع رسیدگی کننده، مراجعه به یک وکیل متخصص در امور ملکی و امور مربوط به تصرف عدوانی است.

تصرف عدوانی در ملک مشاع

دعوای تصرف عدوانی در ملک مشاع از دعاوی مهمی است که در ماده 167 قانون آئین دادرسی مدنی به آن پرداخته شده است. طبق این ماده: در صورتی که دو یا چند نفر مال غیرمنقولی را به طور مشترک (مشاعی) در تصرف داشته باشند یا از آن استفاده می کرده اند و بعضی از آن ها مانع تصرف یا استفاده و یا مزاحم استفاده بعضی دیگر شود حسب مورد در حکم تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق محسوب و مشمول مقررات این فصل (دعاوی تصرف عدوانی) قرار می گیرد.

بهترین وکیل تصرف عدوانی

با توجه به پیچیدگی قوانین و مقررات مربوط به دعاوی تصرف عدوانی، و تشابهات موجود بین دعاوی حقوقی و کیفری تصرف عدوانی و حتی تشابه این دعوی با دعاوی ممانعت و مزاحمت از حق، خلع ید و تخلیه ید، توصیه می شود در زمان نیاز به طرح چنین دعوایی، حتما به یک وکیل متخصص مراجعه کنید. یک وکیل با تجربه و کاربلد، می تواند در این زمینه بسیار مفید و موثر باشد.

وکیل تصرف عدوانی به جهت داشتن دانش و تجربه، می تواند به شما در جهت احقاق حق و ممانعت از تضییع حقوقتان کمک کند. افراد با همراهی یک وکیل خوب می‌توانند بهترین تصمیمات را در زمینه موضوع حقوقی مد نظرشان اتخاذ کنند و اقدامات لازم را در آن زمینه انجام دهند و ورود بسیاری از خسارات احتمالی جلوگیری کنند.

برای دریافت اطلاعات دقیق تر و بیشتر در مورد انواع دعاوی مربوط به تصرف عدوانی و اطلاع از جزئیات مربوط به آن و رفع ابهامات و سوالات خود می توانید از طریق راه های ارتباطی با بهترین وکلا و مشاوران حقوقی در گروه وکلای حامیان عدالت ارتباط برقرار کنید و از خدمات حقوقی این مجموعه استفاده کنید.