انواع کلاهبرداری و مجازات آن در قانون (راهنمای جامع)

کلاهبرداری چیست؟

کلاهبرداری از مهم ترین جرائم علیه اموال می باشد. هرگاه شخصی با استفاده از وسایل متقلبانه به واسطه فریب دادن و تقلب و با سوء نیت اقدام به بردن مال دیگری کند، جرم کلاهبرداری صورت گرفته است.

نکته: کلاهبرداری از جرایم مرکب است که با تحقق 3 امر که شامل: توسل به وسایل متقلبانه (حیله و تقلب)، فریب دادن و بردن مال دیگری میباشد به وقوع می پیوندد.

ارکان (عناصر) تشکیل دهنده جرم کلاهبرداری:

جرم کلاهبرداری نیز مانند جرائم دیگر از سه رکن قانونی، مادی و معنوی (روانی) تشکیل شده است.

رکن (عنصر) قانونی کلاهبرداری:

عنصر قانونی جرم کلاهبرداری برگرفته از ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری می باشد. طبق این قانون، هر شخص با توجه به تعریف کلاهبرداری که در بالا ذکر شد، مرتکب این جرم شود علاوه بر برگرداندن مال به صاحب مال، به یک تا هفت سال حبس و پرداخت جزی نقدی معادل مال اخذ شده محکوم می گردد و چنانچه مرتکب بر خلاف واقع خودش را مامور دولتی عنوان کند و یا از کارکنان دولتی یا نیروهای مسلح  باشد به دو تا ده سال حبس و پرداخت جزای نقدی معادل مال اخذ شده و انفصال دائم از خدمات دولتی محکوم می گردد.

نکته مهم: جرم کلاهبرداری از جرائم غیر قابل گذشت می باشد که مطابق قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب سال 99 تا مبلغ یکصد میلیون تومان جزء دسته جرائم قابل گذشت قرار گرفته است.

رکن (عنصر) مادی کلاهبرداری:

رفتار ارتکابی در جرم کلاهبرداری تنها به صورت فعل می باشد و ترک فعل نمی تواند عنصر مادی این جرم باشد برای مثال فردی خود را  متقلبانه یکی از تجار بانفوذ معرفی کند و با فریب مقدار زیادی پول به عنوان تجارت کردن از فردی بگیرد این عمل عنصر مادی جرم کلاهبرداری می باشد.

رکن (عنصر) معنوی کلاهبرداری: 

عنصر روانی یا معنوی در واقع همان سوء نیت داشتن است که خود به دو نوع سوء نیت عام و خاص تقسیم می شود.در جرم کلاهبرداری، قصد انجام اعمال فیزیکی همانند متوسل شدن به وسایل متقلبانه، سوء نیت عام می باشد و قصد داشتن برای بردن مال دیگری، سوء نیت خاص محسوب می شود.

صورت های مختلف کلاهبرداری:

بعضی از جرائم مشابه کلاهبراری می باشند و قانون گذار آن ها را صراحتا در حکم کلاهبرداری عنوان کرده است که در ادامه به توضیح آن ها می پردازیم.

1- کلاهبرداری در شرکت های تجاری

2- کلاهبرداری در مسائل مربوط به ثبت ملک

3- تبانی برای بردن مال غیر

4- تدلیس در معاملات دولتی

5- معامله معارض

6- انتقال مال غیر

7- سوءاستفاده از ضعف نفس

8- معرفی مال دیگری به جای مال خود

کلاهبرداری در شرکت های تجاری:

طبق قانون تجارت برخی رفتارها در شرکت های تجاری کلاهبرداری دانسته شده است.

کلاهبرداری در شرکت های سهامی:

بر اساس ماده 249 لایحه قانون اصلاحی قانون تجارت، چنان چه شخصی با سوء نیت برای تشویق نمودن مردم به تعهد خرید اوراق بهادار شرکت سهامی، اعلامیه پذیره نویسی سهام یا اطلاعیه انتشار اوراق قرضه که متضمن اطلاعات ناقص یا اشتباه باشد را صادر نماید مرتکب جرم شروع به کلاهبرداری شده است و به مجازات آن محکوم میشوند و اما اگر بر این اقدامات پذیره نویسی، اثری مترتب شده باشد؛ مرتکب در حکم کلاهبردار می باشد و به مجازات کلاهبرداری محکوم می شود.

کلاهبرداری در شرکت مختلط سهامی:

الف- هرگاه شخصی برای جلب تعهد یا پرداخت قیمت سهام، به طور تقلب اسم اشخاصی را بر خلاف واقع از عناوین جزء شرکت قلمداد نماید، کلاهبردار محسوب می شود و به مجازات کلاهبرداری محکوم می گردد.

ب- مدیرهایی که با نبودن صورت دارایی یا با استناد به صورت دارایی فریبنده، منافع جعلی و موهومی را میان صاحبان سهام تقسیم کرده باشند به مجازات کلاهبرداری محکوم می گردند.

پ- هرگاه شخصی بر خلاف حقیقت، مدعی وقوع تعهد ابتیاع سهام یا تادیه قیمت سهام شده یا وقوع تعهد و یا تادیه را که واقعیت ندارد اعلام نموده و یا جعلیاتی منتشر کند که به این وسایل دیگری را وادار به تعهد خرید سهام یا تادیه قیمت سهام نماید(اعم از این که عملیات مذکور موثر شده یا نشده باشد)کلاهبردار محسوب می گردد و به مجازات جرم کلاهبرداری محکوم می شود.

کلاهبرداری در شرکت با مسئولیت محدود:

الف- بر اساس ماده 115 قانون تجارت، هرگاه شخصی  سهم الشرکه غیرنقدی را بیش از قیمت واقعی آن به طور متقلبانه، تقویم کرده باشد (قیمت گذاری کرده باشد)، کلاهبردار محسوب می شود .

ب- بر اساس ماده 115 قانون تجارت، مدیرانی که با نبودن صورت دارایی یا با استناد دارایی فریبنده، منافع جعلی و خیالی را میان شرکاء تقسیم نمایند.

پ- مدیران و موسسانی که خلاف واقعیت تمام سهم الشرکه نقدی و تقویم و تسلیم سهم الشرکه غیرنقدی را در اوراق و اسنادی که باید برای ثبت شرکت بدهند اظهار کرده باشند، کلاهبردار محسوب می شوند.

کلاهبرداری در مسائل مربوط به ثبت ملک:

بر اساس ماده 105 قانون ثبت اسناد و املاک، چنان چه:

الف- شخصی که مالک ملک نبوده یا از وی سلب مالکیت شده است.

ب- شخصی که نسبت به ملکی امین است.

پ- شخصی که نسبت به ملکی که در تصرف دیگری است خود را متصرف قلمداد کند.

ت- وراثی که با علم به این که مورثشان، ملک را انتقال داده یا از مورث سلب مالکیت شده است.

تقاضای ثبت ملک به نام خود را نمایند، کلاهبردار محسوب می شوند.

نکته: افراد دارای شرایط فوق همین که تقاضای ثبت ملک به نام خود را نمایند کلاهبردار محسوب می شوند حتی اگر ملک به نام آن ها  ثبت نشود.

تبانی برای بردن مال غیر:

بر اساس مواد 1 و 2 قانون مجازات، اگر اشخاصی برای بردن مال شخصی دیگر بر همدیگر اقامه دعوا نمایند و یا این که شخصی به عنوان فرد ثالث با تبانی یکی از اصحاب دعوا برای ضایع نمودن حق یا مال طرف مقابل وارد دعوا شود کلاهبردار محسوب می گردد و به مجازات کلاهبرداری محکوم می شود.

نکته مهم:

برخلاف جرم کلاهبرداری که مقید به نتیجه می باشد و حتما باید مال دیگری برده شود تا کلاهبرداری تحقق یابد،  در جرم تبانی برای بردن مال غیر نیاز نیست که حتما مال برده شود و صرف اقامه دعوا جرم محقق شده است.

تدلیس (فریب دادن) در معاملات دولتی:

طبق ماده 599 قانون مجازات اسلامی اگر شخصی مسئول انجام معامله، ساختن چیزی یا نظارت در ساختن یا امر به ساختن چیزی برای هریک از سازمان ها وادارات دولتی باشد اگر در معامله تدلیس کند به این معنا که در تعیین مقدار یا صفت آن چیز یا تعیین قیمت تقلب نموده و بیش از حد متعارف مورد معامله تعیین نماید، در ساختن مورد معامله که نفعی برای خودش یا شخص دیگری داشته باشد باید خسارت وارده را جبران نماید  و به 6 ماه تا 5 سال حبس محکوم خواهد شد.

معامله معارض:

بر اساس ماده 117 قانون ثبت اسناد و املاک، اگر شخصی نسبت به عین یا منفعت مالی، حقی را به شخص یا اشخاصی به واسطه ی سند رسمی یا عادی بدهد و بعد نسبت به همان عین یا منفعت، معامله یا تعهدی معارض با حق مزبور به واسطه ی سند رسمی انجام دهد مجازات او حبس با اعمال شاقه از 3 تا 10 سال می باشد.

نکات مهم در معامله معارض:

– جرم معامله معارض مانند جرم انتقال مال غیر هم در عین و هم در منفعت قابلیت تحقق دارد.

– برای این که جرم معامله معارض رخ دهد حتما معامله دوم باید با سند رسمی باشد.

– برای تحقق جرم معامله معارض مرتکب حتما باید مالکیت داشته باشد به این معنا که در ابتدا باید مالک مال باشد سپس با سند رسمی مال منتقل شده را دوباره انتقال دهد.

– معامله معارض هم در اموال منقول (اموالی که قابلیت جابه جایی دارند مانند وسیله نقلیه) و هم در اموال غیرمنقول (اموالی که قابلیت جا به جایی ندارند مانند زمین و آپارتمان) قابلیت تحقق دارد.

– طبق رای وحدت رویه شماره 43 مورخ 1351 برای تحقق معامله معارض در نقاطی که ثبت اموال غیرمنقول الزامی می باشد، هر دو معامله باید با سند رسمی انجام شود.

کلاهبرداری و انتقال مال غیر:

براساس ماده 1 قانون راجع به انتقال مال غیر، اگر شخصی عین مال یا منفعت مال شخص دیگری را با وجود این که می داند مال شخص دیگری است بدون مجوز قانونی به دیگری انتقال دهد مطابق ماده 238 قانون مجازات عمومی کلاهبردار محسوب شده و مجازات می گردد و همچنین اگر شخصی که مال به او منتقل شده است در حین معامله به این موضوع که انتقال دهنده مالک مال نیست، آگاه باشد نیز کلاهبردار محسوب میگردد و به مجازات کلاهبرداری محکوم می شود.

همچنین مالک مال می بایست تا یک ماه پس از مطلع شدن ازاین معامله، به اداره ثبت اسناد یا دفتر بدایت یا صلحیه، اظهاریه ای مبنی بر مالکیت خود تسلیم نماید درصورت عدم انجام این کار معاون جرم محسوب می شود.

سوء استفاده از ضعف نفس:

بر اساس ماده 596 قانون مجازات اسلامی، هرگاه شخصی با فریب دادن اشخاصی که دچار ضعف نفس می شوند (مانند افراد نابالغ، افراد بسیار مسن و سفیه که قدرت تشخیص پایینی دارند) سند یا نوشته ای تجاری یا غیرتجاری مانند چک، سفته، حواله و برات را به هر نحوی تحصیل نماید که موجب التزام وی یا برائت ذمه گیرنده سند یا هر شخص دیگری شود به جبران خسارت مالی و حبس از 6 ماه تا 2 سال و جزای نقدی تا 10 میلیون ریال محکوم می گردد و اگر شخصی که مرتکب این جرم گشته است ولی یا وصی یا قیم آن شخص باشد مجازات او علاوه بر جبران خسارات مالی،حبس از 3 تا 7 سال میباشد.

نکته: شرط تحقق یافتن این جرم علم به غیررشید(سفیه، مجنون،صغیر) بودن است.

معرفی مال دیگری به جای مال خود:

بر اساس ماده 2 قانون مجازات اشخاصی که مال دیگری را به جای مال خود معرفی می کنند و عملیاتی نسبت به آن مال انجام شده باشد؛ کلاهبرداری محسوب می شود و مجازات دارد.

منظور از این ماده این می باشد که محکوم علیه (شخصی که حکم محکومیت قطعی وی به پرداخت مال صادر شده است)، ضامن، مدیون یا کفیل، مالی که متعلق به خودشان نیست را به عنوان مال خود معرفی کنند.

این جرم از جرایم مقید به نتیجه است به این معنا زمانی جرم محقق می شود که نتیجه حاصل شده باشد یعنی عملیاتی نسبت به مالی  که به جای مال خود معرفی شده است انجام گرفته باشد به طور مثال مال توقیف شده باشد.

کلاهبرداری در قوانین خاص:

•  بر اساس ماده 38 قانون اعسار، اگر شخصی طلبش را به شخصی که غیر مدیئن (ایفای دین مدیون توسط دیگری از روی ناچاری) است انتقال دهد و بعد از منتقل نمودن، آن را از مدیون سابقش دریافت نماید و یا این که به دیگری انتقال دهد، کلاهبردار محسوب می گردد.
•  بر اساس ماده 60 قانون بیمه اجباری، اقدام به عملیات بیمه گری، داشتن نمایندگی بیمه بدون مجوز قانونی و یا اقدام به فروش انواع بیمه نامه ها بدون اجازه قانونی جرم محسوب می شود و در حکم کلاهبرداری می باشد که مجازات آن جبران خسارت شخصی که زیان دیده به نرخ روز می باشد و علاوه بر آن مرتکب به مجازات کلاهبرداری که سه تا هفت سال حبس می باشد نیز محکوم می شود.
•  بر اساس ماده 14 قانون نحوه اجرای اصل 49 قانون اساسی، هرگونه نقل و انتقال اموال ناشی از ربا، رشوه، سرقت، قمار، غصب، اختلاس، سوء استفاده از معاملات دولتی و مقاطعه کاری ها و موقوفات، دایر کردن مکان فساد و فروش زمین های موات به دلیل فرار از قانون پس از به اثبات رسیدن باطل است و انتقال دهنده به مجازات کلاهبرداری محکوم می گردد،اگر انتقال گیرنده اموال از این امر مطلع بوده، اونیز به مجازات کلاهبرداری محکوم می شود.
•  بر اساس تبصره 2 ماده واحده اصلاح قانون مصوب 18 خرداد 1327، اگر کسی از دولت ارز بابت ورود کالا دریافت نماید اما ارز را در بازار سیاه با قیمت آزاد به فروش برساند  یا برای مصرفی که دولت برای آن ارز داده است نرساند و یا اجناسی را که با ارز دولتی خریده است، گران تر از قیمت قانونی آن بفروشد و یا از طرق دیگر سوءاستفاده نماید، کلاهبردار محسوب می گردد و قابل تعقیب کیفری بر اساس ماده 238 قانون مجازات اسلامی می باشد.
• بر اساس ماده 9 قانون تصدیق انحصار وراثت، اشخاصی که با آگاهی به عدم وراثت خود، یا با آگاهی به این که غیر از خودشان وراث دیگری هم وجود دارد، گواهی انحصار وراثت را دریافت کنند به مجازات کلاهبرداری محکوم می شوند.

مراحل رسیدگی به شکایت کلاهبرداری:

ابتدا فرد مال باخته یا وکیل وی باید در دادسرا طرح شکایت نماید سپس دادسرا پرونده تحت عنوان کلاهبرداری تشکیل می دهد و پرونده را برای تحقیقات مقدماتی به اداره آگاهی محل ارجاع می دهد. پس از انجام تحقیقات اولیه پرونده دوباره به دادسرا برای انجام تحقیقات تکمیلی فرستاده می شود. در دادسرا پس از ثابت شدن ارکان جرم قرار جلب دادرسی و کیفرخواست صادر می شود و پرونده به دادگاه کیفری دو فرستاده میشود.

دادگاه با بررسی پرونده اقدام به صدور حکم و تعیین مجازات می کند و اگر متهم در مهلت قانونی اقدام به اعتراض و تجدید نظرخواهی کند پرونده برای صدور رای نهایی به دادگاه تجدیدنظر استان فرستاده می شود و پس از آن پرونده به اجرای احکام کیفری دادسرای محل برای اجرای حکم مجازات، فرستاده می شود.

• وکیل تجدید نظر

وکیل کلاهبرداری:

جرم کلاهبرداری از آن دسته جرایم کیفری می باشد که دارای پیچیدگی های بسیاری می باشد و اثبات نمودن آن بسیار سخت است و اگر مسیر دادرسی درست و اصولی پیگیری نشود به نتیجه درست و مال برده شده خود نخواهید رسید، با توجه به همه این مسائل بهترین گزینه استفاده از تجربیات و علم تخصصی وکیلی می باشد که پرونده های بسیاری در زمینه کلاهبرداری داشته است و از جزئیات پرونده ها مطلع باشد پس پیشنهاد ما به شما استفاده از وکیل کلاهبرداری می باشد که موسسه حامیان عدالت مطلق با داشتن بهترین وکلای تهران می تواند در این امر به شما کمک نماید.

نمونه متن شکوائیه کلاهبرداری:

ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان ……………

با سلام و احترام به استحضار می رساند:

اینجانب …………………….. با شخصی به نام ……………………… در محل کار خود آشنا شدم که پس از مدتی با هم صمیمی شدیم و من به ایشان گفتم که قصد جراحی لیپوماتیک (پیکرتراشی) را دارم و به دنبال دکتر متخصص و ماهر می گردم ایشان یکی از اقوام خود را به نام دکتر ………………………… به بنده معرفی نمودند که پس از دو هفته قرار حضوری با ایشان برای بنده تنظیم نمودند ایشان با وسایل متقلبانه همچون مطبی که تابلویی با اسم ایشان بود و همچنین کارت ویزیت و نشان دادن مدارکی جعلی خود را دکتر عنوان نمودند و من با دیدن این وسایل فریب ایشان را خوردم و مبلغ 70 میلیون تومان را به عنوان مبلغ جراحی به ایشان پرداخت نمودم و بعر از آن ایشان برای من وقت جراحی تعیین کردند و بنده با مراجعه به آدرس مطب ایشان در روز مقرر با مطب خالی مواجه شدم و بعد از تماس با ایشان و دوست خودم متوجه شدم تلفن همراه هردوی آن ها خراب می باشد.

فلذا با توجه به شرح ماوقع و ادله اینجانب شامل شاهد، متن پیام ها و فیش واریزی و پرونده پزشکی که برای من تشکیل دادند، تعقیب و مجازات ایشان به اتهام کلاهبرداری(;ghifvnhvd) را از قاضی محترم خواستارم.

با تجدید احترام